પશુ આહારમાં એલિસિનનો ઉપયોગ એક ઉત્તમ અને કાયમી વિષય છે. ખાસ કરીને "એન્ટિબાયોટિક ઘટાડો અને પ્રતિબંધ" ના વર્તમાન સંદર્ભમાં, કુદરતી, બહુ-કાર્યકારી કાર્યાત્મક ઉમેરણ તરીકે તેનું મૂલ્ય વધુને વધુ પ્રબળ બની રહ્યું છે.

એલિસિન એ લસણમાંથી કાઢવામાં આવેલો અથવા કૃત્રિમ રીતે સંશ્લેષિત થયેલ સક્રિય ઘટક છે. તેના પ્રાથમિક સક્રિય પદાર્થો ડાયલિલ ટ્રાયસલ્ફાઇડ જેવા ઓર્ગેનોસલ્ફર સંયોજનો છે. નીચે ખોરાકમાં તેની ભૂમિકાઓ અને ઉપયોગોની વિગતવાર સમજૂતી છે.

ક્રિયાના મુખ્ય મિકેનિઝમ્સ

એલિસિનની અસરો બહુપક્ષીય છે, જે તેની અનન્ય ઓર્ગેનોસલ્ફર સંયોજન રચના પર આધારિત છે:

1. બ્રોડ-સ્પેક્ટ્રમ એન્ટીબેક્ટેરિયલ ક્રિયા:
   • તે બેક્ટેરિયલ કોષ પટલમાં પ્રવેશ કરી શકે છે, તેમની રચનાને વિક્ષેપિત કરી શકે છે અને કોષની સામગ્રીના લિકેજનું કારણ બની શકે છે.
   • તે બેક્ટેરિયલ કોષોમાં ચોક્કસ ઉત્સેચકોની પ્રવૃત્તિને અટકાવે છે, તેમના ચયાપચયમાં દખલ કરે છે.
   • તે ગ્રામ-પોઝિટિવ અને ગ્રામ-નેગેટિવ બેક્ટેરિયા બંને સામે સારી અવરોધક અસરો દર્શાવે છે, જેમ કેઇ. કોલી,સૅલ્મોનેલા, અનેસ્ટેફાયલોકોકસ ઓરિયસ.
2. એન્ટિવાયરલ ક્રિયા:
   • જ્યારે તે સીધા વાયરસને મારી શકતું નથી, તે રોગપ્રતિકારક શક્તિને ઉત્તેજીત કરીને અને વાયરલ આક્રમણ અને પ્રતિકૃતિ પ્રક્રિયાઓમાં દખલ કરીને ચોક્કસ વાયરલ રોગો સામે લડવામાં મદદ કરી શકે છે.
3. ભૂખ ઉત્તેજના:
   • એલિસિનમાં લસણની ખાસ, તીખી સુગંધ હોય છે જે પ્રાણીઓની ઘ્રાણેન્દ્રિય અને સ્વાદ સંવેદનાઓને અસરકારક રીતે ઉત્તેજિત કરે છે. તે ખોરાકમાં અનિચ્છનીય ગંધને છુપાવી શકે છે (દા.ત., અમુક દવાઓ અથવા માંસ અને હાડકાના ભોજનમાંથી), જેનાથી ખોરાકનું સેવન વધે છે.
4. રોગપ્રતિકારક શક્તિમાં વધારો:
   • તે રોગપ્રતિકારક અંગો (દા.ત., બરોળ, થાઇમસ) ના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે અને ફેગોસાયટીક પ્રવૃત્તિ અને મેક્રોફેજ અને ટી-લિમ્ફોસાઇટ્સના પ્રસારને વધારે છે, જેનાથી શરીરની બિન-વિશિષ્ટ રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધે છે.
5. આંતરડાના સ્વાસ્થ્યમાં સુધારો:
   • તે હાનિકારક બેક્ટેરિયાને અટકાવીને અને ફાયદાકારક બેક્ટેરિયાના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપીને આંતરડાના સૂક્ષ્મ-ઇકોલોજીને શ્રેષ્ઠ બનાવે છે (દા.ત.,લેક્ટોબેસિલસ).
   • તે આંતરડાના પરોપજીવીઓ (દા.ત., રાઉન્ડવોર્મ્સ) ને બહાર કાઢવા અને મારવામાં મદદ કરે છે.
6. માંસની ગુણવત્તામાં સુધારો:
   • લાંબા ગાળાના પૂરક ખોરાક માંસમાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર ઘટાડી શકે છે અને સ્નાયુઓમાં સ્વાદ વધારતા એમિનો એસિડ (દા.ત., મેથિઓનાઇન) ની માત્રામાં વધારો કરી શકે છે, જેના પરિણામે માંસ વધુ સ્વાદિષ્ટ બને છે.

વિવિધ પ્રાણીઓમાં ઉપયોગો અને અસરો

૧. મરઘાંમાં (ચિકન, બતક, હંસ)

• આંતરડાના સ્વાસ્થ્ય માટે એન્ટિબાયોટિક વિકલ્પ: અસરકારક રીતે અટકાવે છે અને ઘટનાઓ ઘટાડે છેઇ. કોલી,સૅલ્મોનેલોસિસ, અને નેક્રોટિક એન્ટરિટિસ, મૃત્યુદર ઘટાડે છે.
• સુધારેલ ઉત્પાદન કામગીરી: ખોરાકનું સેવન અને ખોરાક રૂપાંતર ગુણોત્તર વધે છે, જેનાથી વજન વધે છે.
• ઈંડાની ગુણવત્તામાં સુધારો:
  • મરઘીઓ મૂકતી: લાંબા ગાળાના ઉપયોગથી મરઘીઓ મૂકવાનો દર વધી શકે છે અને ઇંડામાં કોલેસ્ટ્રોલનું પ્રમાણ નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકાય છે, જેનાથી "ઓછા કોલેસ્ટ્રોલ, પોષક તત્વોથી ભરપૂર ઇંડા" ઉત્પન્ન થાય છે.
• આરોગ્ય સુરક્ષા: તણાવના સમયગાળા દરમિયાન ઉપયોગ (દા.ત., ઋતુ પરિવર્તન, રસીકરણ) એકંદર પ્રતિકાર વધારે છે.

૨. ડુક્કરમાં (ખાસ કરીને પિગલેટ અને ફિનિશિંગ પિગ)

• પિગલેટ ઝાડાનું નિયંત્રણ:ઇ. કોલીજેના કારણે પિગલેટમાં ખંજવાળ આવે છે, જે તેને દૂધ છોડાવ્યા પછીના ખોરાકમાં એક ઉત્તમ "એન્ટિબાયોટિક વિકલ્પ" બનાવે છે.
• વૃદ્ધિ પ્રોત્સાહન: લસણની અનોખી સુગંધ અસરકારક રીતે બચ્ચાંને ખાવા માટે આકર્ષે છે, દૂધ છોડાવવાનો તણાવ ઓછો કરે છે અને સરેરાશ દૈનિક વૃદ્ધિમાં સુધારો કરે છે.
• શબની ગુણવત્તામાં સુધારો: દુર્બળ માંસની ટકાવારી વધારે છે, બેકફેટની જાડાઈ ઘટાડે છે અને ડુક્કરના સ્વાદમાં સુધારો કરે છે.
• પરોપજીવી નિયંત્રણ: ડુક્કરના ગોળાકાર કીડા જેવા પરોપજીવીઓ સામે ચોક્કસ કીટક અસરો ધરાવે છે.

૩. જળચર પ્રાણીઓમાં (માછલી, ઝીંગા, કરચલાં)

• શક્તિશાળી ખોરાક આકર્ષનાર: મોટાભાગની જળચર પ્રજાતિઓ પર તેની ભૂખ વધારવાની મજબૂત અસર છે, જેનાથી ખોરાક લેવાની માત્રામાં નોંધપાત્ર વધારો થાય છે અને ચારો શોધવાનો સમય ઓછો થાય છે.
• બેક્ટેરિયલ રોગોની રોકથામ અને સારવાર: બેક્ટેરિયલ એન્ટરિટિસ, ગિલ રોટ અને લાલ-ચામડીના રોગને રોકવા અને સારવારમાં અસરકારક.
• યકૃતનું રક્ષણ અને કોલેરેસિસ: યકૃતમાં ચરબી ચયાપચયને પ્રોત્સાહન આપે છે અને ફેટી લીવર રોગને રોકવામાં મદદ કરે છે.
• પાણીની ગુણવત્તામાં સુધારો: મળમાં ઉત્સર્જિત એલિસિન પાણીના સ્તંભમાં કેટલાક હાનિકારક બેક્ટેરિયાને સહેજ રોકી શકે છે.

૪. રુમિનેન્ટ્સ (ઢોર, ઘેટાં) માં

• રુમેન આથોનું નિયમન: હાનિકારક રુમેન સૂક્ષ્મજીવાણુઓને અટકાવે છે અને ફાયદાકારક સૂક્ષ્મજીવાણુઓને પ્રોત્સાહન આપે છે, ફાઇબરની પાચનક્ષમતા અને અસ્થિર ફેટી એસિડ ઉત્પાદનમાં સુધારો કરે છે.
• દૂધની ઉપજ અને ગુણવત્તામાં વધારો: દૂધનું ઉત્પાદન અમુક અંશે વધારી શકે છે અને સોમેટિક કોષોની ગણતરી ઘટાડી શકે છે.
• પરોપજીવી નિયંત્રણ: જઠરાંત્રિય નેમાટોડ્સ પર થોડી પ્રતિરોધક અસર ધરાવે છે.

ઉપયોગની બાબતો

1. માત્રા:
   • વધુ માત્રા હંમેશા સારી હોતી નથી. વધુ પડતું લેવાથી વિપરીત પરિણામો આવી શકે છે, જેનાથી મૌખિક પોલાણ અને જઠરાંત્રિય માર્ગમાં વધુ પડતી બળતરા થઈ શકે છે.
   • પ્રાણીની પ્રજાતિ, વૃદ્ધિના તબક્કા અને ઉત્પાદન શુદ્ધતા પર આધાર રાખીને, ભલામણ કરેલ માત્રા સામાન્ય રીતે પ્રતિ મેટ્રિક ટન સંપૂર્ણ ખોરાક 50-300 ગ્રામ હોય છે.
2. સ્થિરતા:
   • કુદરતી એલિસિન ગરમી પ્રત્યે સંવેદનશીલ હોય છે અને પ્રકાશ અને ગરમીના સંપર્કમાં આવે ત્યારે સરળતાથી વિઘટિત થાય છે.
   • ફીડ ઉદ્યોગમાં વપરાતા મોટાભાગના એલિસિનને કેપ્સ્યુલેટેડ અથવા રાસાયણિક રીતે સંશ્લેષિત કરવામાં આવે છે, જે પેલેટિંગ તાપમાનનો સામનો કરવા માટે તેની સ્થિરતામાં ઘણો સુધારો કરે છે અને સક્રિય ઘટકો આંતરડા સુધી પહોંચે છે તેની ખાતરી કરે છે.
3. ગંધના અવશેષો:
   • ખોરાકમાં ફાયદો હોવા છતાં, સાવધાની રાખવી જરૂરી છે. દૂધ આપતી ગાયો અને બકરીઓમાં વધુ ઉપયોગ કરવાથી દૂધના ઉત્પાદનોમાં લસણનો સ્વાદ આવી શકે છે. કતલ પહેલાં યોગ્ય સમય ગાળવાની સલાહ આપવામાં આવે છે જેથી મૃતદેહની ગંધ ટાળી શકાય.
4. સુસંગતતા:
   • તે ચોક્કસ એન્ટિબાયોટિક્સ (દા.ત., ઓક્સીટેટ્રાસાયક્લાઇન) નો વિરોધ કરી શકે છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે મોટાભાગના ઉમેરણો સાથે તેની કોઈ પ્રતિકૂળ ક્રિયાપ્રતિક્રિયા નથી.

સારાંશ

એલિસિન એક કુદરતી, સલામત અને કાર્યક્ષમ ફીડ એડિટિવ છે જે એન્ટીબેક્ટેરિયલ, ભૂખ લગાડનાર, રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારનાર અને ગુણવત્તા સુધારનાર ગુણધર્મોને એકીકૃત કરે છે. આજના વ્યાપક "એન્ટિબાયોટિક પ્રતિબંધ" ના યુગમાં, તે પ્રાણીઓના આંતરડાના સ્વાસ્થ્યને જાળવવામાં અને પશુપાલન ઉદ્યોગના લીલા, ટકાઉ વિકાસને સુનિશ્ચિત કરવામાં અનિવાર્ય ભૂમિકા ભજવે છે, કારણ કે તેના ફાયદા કોઈ અવશેષો છોડતા નથી અને બેક્ટેરિયા પ્રતિકાર ઉત્પન્ન કરવાની ઓછી ક્ષમતા ધરાવે છે. તે ફીડ ફોર્મ્યુલેશનમાં એક ક્લાસિક "ઓલરાઉન્ડર" છે.